Ulusal Dergi, Uluslararası Dergi, İndeksli Dergi: Dergi Yayıncılığında Dikkat Edilmesi Gereken Hususlar, Dergilerin İndekslenmesi ve Etki Faktörü

Türkiye'de yayımlanan Akademik Dergiler ve İndekslenme Durumları

2015 yılı itibariyle Türkiye'de 1700 civarında dergi yayımlanmaktadır. Bu dergilerden toplamda 525 tanesi TÜBİTAK-ULAKBİM TR dizinde taranmaktadır. TR dizinlerdeki dergi dağılımı şu şekildedir:

• Tıp Veri Tabanı : 154 adet
• Sosyal ve Beşeri Bilimler Veri Tabanı (SBVT) : 254 adet
• Yaşam Bilimleri Veri Tabanı : 48 adet
• Mühendislik ve Temel Bilimler Veri Tabanı (MTBVT): 37 adet
• Hukuk Veri Tabanı: 32 adet

Türkiye adresli dergilerden 2015 yılı verilerine göre 70 dergi Web of Science'da indekslenmektedir. Aslında bu sayı bir kaç yıl öncesine kadar 5-6 civarındaydı. Web of Sscience'ın bölgesel genişleme politikasının sonucu olarak artmıştır.

Dünya çapında çok önemli bir kaynak olan Directory of Open Access Journals (DOAJ)'ta ise 270 civarında Türkiye adresli dergi indekslenmektedir.  

Nüfusu 80 milyona dayanmış olan Türkiye'de yayımlanan dergilerin sayısının 1700 civarında olması kanaatimce çok düşüktür. Ancak daha da önemli olan husus bu dergilerin 1/3'ünden daha azının TR dizinlerde, 270 kadarının DOAJ'da ve 70 kadarının ise Web of Science'da yer alıyor olmasıdır. Bu rakkamlar, dergilerin çok önemli bir kısmının indekslerce belirlenen kriterleri karşılayamadığı şeklinde yorumlanabilir.  

Etki Faktörü

Ulusal ve uluslararası indekslerde dergilerin indekslenmesi yayıncılarının önemli hedeflerdendir. İndekslerde bir derginin indekslenmesi o derginin indeks yayıncılarınca belirlenmiş standartları taşıdığını göstermekte, dolayısıyla o derginin saygınlığının önemli bir göstergesi olarak algılanmaktadır. Bir derginin, önemli indekslere girmesi o dergide çıkan makalelerin daha fazla araştırmacı tarafından görülmesi, incelenmesi, yararlanılması ve atıf yapılması olasılığını yükseltir.  Bu da o dergilerin Etki Faktörünü (EF) arttırmaya önemli katkı sağlar. Etki faktörü, bir derginin saygınlığının en önemli ölçüsüdür ve ilgili bilim alanındaki çalışmalara katkı sağlamasıdır. Etki faktörü hesaplanırken belli bir dönemde bir dergide yayınlanan yazı sayısını paydaya, daha sonraki bir dönemde o yazıların aldığı atıf sayısını ise pay kesimine koyan orantı kullanılır. Örneğin, bir dergisinin 2011 yılındaki Etki Faktörü, 2009-2010 yılında yayınladığı makalelere 2011 yılında aldığı atıfların sayısının, 2009-2010 yılında yayımladığı makalelerin toplam sayısına bölünmesi ile bulunur. Şu şekilde formüle edilir: 

                    2009-2010 yıllarında yayınlanan makalelere

                             2011 yılında yapılan atıfların sayısı

EF = ------------------------------------------------------------------------

                  2009-2010 yılda yayımlanan toplam makale sayısı

Dergi yayıncısı, yayımlamakta olduğu derginin hangi indekslerde indeksleneceğine kendileri karar vermeli ve ona göre derginin alt yapısını hazırlamalıdır. Dergi, başvurulacak indeksin kriterlerini karşıladığı zaman da başvuruyu yapmalıdır. Yeni çıkmaya başlayan bir derginin indekslerden olumsuz yanıt alması gayet normal bir durumdur. Bu bakımdan başvuru için en azından birkaç sayı ya da bir iki yıl beklemek gerekir. Derginin yer alması istenen indekslerin önceden belirlenmesi ve indeks kriterlerine göre derginin düzenlenmesi çok önemlidir. Örneğin; EconLit ekonomi alanında, Engineering Indeks mühendislik alanda, Index Meducus tıp alanında, Chemical Abstaract kimya alanında önemli indekslerdir. 

Dergilerin İndekslenmesi İçin İzlenmesi Gereken Yöntem
Dergi editörü, yayımladığı derginin yer almasını istediği indekslerin kabul kriterlerini dikkatlice incelemeli, başvuru koşullarını ve formlarında belirtilen kuralları ne oranda karşıladığını belirlemelidir. Yayımladığı dergi için bu konuda bir eylem planı hazırlamalı ve dergisinde indekslerin kriterlerinin uygulanması için gerekli tedbirleri almalıdır. Zamanı gelince de indekslere başvurular yapılmalıdır. Unutulmamalıdır ki her indeks bir diğeri için önemli bir referans olacaktır. Örneğin, Doğuş Üniversitesi Dergisinin çeşitli indekslere kabul edilmesinde takip edilen süreç sırasıyla, Türkiye Makaleler Bibliyografyası, TÜBİTAK-ULAKBİM Sosyal ve Beşeri Bilimler Veritabanı (2004), Directory of Open Access/DOAJ (2007) EconLit (2008)'tir. Daha sonrasında ise EBSCOHost-Academic Search Complete (2010) ile sözleşme yapılarak dergi içeriğinin bu veri tabanı üzerinden araştırmacıların hizmetine sunulması sağlanmıştır. Bundan sonraki adımlar ise benzer nitelikte indeksler ile daha üst seviyedeki Scopus, SSCI gibi indekslere başvurmak şeklindedir. İndekslerin kurallarını takip etmek dergilerin niteliğini her geçen gün daha da yukarıya taşımakta önemli katkılar sağlamaktadır.

İndeks Nedir?

Taradığı kaynakların içeriklerini belli bir düzende araştırmacılara sunan kaynaklara İndeks denir. TDK Sözlüğe göre:

1) Bir kitabın veya derginin kişi, konu, yer adı vb. bakımından içindekileri yer numarasıyla belirten ve eserin arkasında yer alan alfabetik liste, endeks, indeks, fihrist
2) Belli bir konuda çıkan kitap ve dergideki yazılarla ilişkiyi sağlayan ve ayrı bir kitap veya süreli yayın biçiminde çıkan eser
3) Kitaplık, belge vb. için düzenlenen belli bir bilginin veya belgenin bulunduğu yeri gösteren düzenli liste

Biraz daha açacak olursak indeks; 

• daha önceden belirlenmiş kabul kriterleri olan, 
• genel veya belli bir alanda kriterlere uyan dergilerin içeriğini tarayan, 
• bu içeriği belli bir düzende kaydeden ve araştırmacılara sunan, 
• taradığı dergilerin yayıncılarıyla doğrudan ticari ilişkisi olmayan, 
• taranan içeriği kalıcı olarak barındıran, 
• sürekli güncellenen  ve 
• ilgili alandaki araştırmalarda rehber niteliğindeki kaynaklardır.

Dergilerin İndeks ve Abtrakt bilgisi başlığı altına gerçek anlamdaki indeksler konulmalıdır. Diğer kaynaklar, Listeleyen Diğer Kaynaklar ve Servisler gibi bir başlık altında arzu edilirse verilmelidir. Hangi kaynaklar dergi indeksi sayılır ya da bu kapsamda sayılmalıdır?

Uluslararası Hakemli Dergi 

Hakemlik sürecini tarafsız yürüten, yazar ve kaliteli içeriğiyle uluslararası çeşitlilik gösteren, kalitesi ile kendini ispatlamış EconLit, Engineering Index, Chemical Abstract, ABI Inform, Academic Research Library, Book Review Digest, Business Periodicals Index, Cabell's Directory of Publishing Opportunities in Management & Marketing, Current Abstracts,  Emerald Management Reviews, European Business ASAP, Expanded Academic ASAP, Health Business Elite, INSPEC, International Academic Research Library, OCLC's Electronic Collections Online, Scopus, Australian Education Index, Contents Pages in Education, Educational Administration Abstracts, Educational Research Abst gibi alan indeksleri veya veri tabanlarından en az birinde taranan dergiler uluslararası dergi sayılır. 

Uluslararası hakemli dergi;

• editörü ya da editör kurulu olan, 
• dünyanın farklı ülke ve üniversitelerini temsil eden ve araştırmalarıyla alanında saygınlık kazanmış araştırmacı ya da öğretim üyelerinden oluşan bilim ya da danışma kuruluna sahip olan, 
• bilimsel araştırmaların sonuçlarını en az iki hakem denetiminden geçirdikten sonra yayımlayan, 
• en az bir alan indeksinde taranan,
• her sayısında en az beş makale olan ve 
• yılda en az iki defa yayımlanan yayın türüne denir.

Uluslararası Hakemli Dergilerin Özellikleri

• Yayın alanının tanımlanması ve buna uygun yayın yapması
• Editör ve hakem kurulu üyelerinin farklı kurum ve ülkelerdeki kişilerden oluşması
• Derginin, uluslararası düzeyde kabul edilirliği olan belli bir resmi dili üzerinden yayın yapması
• Gönderilen makalelerin nihai yayımı konusunda, hakem raporlarının içeriği ve önerisine göre editör ya da editör kurulu tarafından nesnel ölçütlere göre karar verilmesi
• Derginin, yayın yapıldığı dili kapsayan alanda dünya genelinde okuyucuya periyodik olarak ulaştırılması
• En azından saygın bir alan indeksi tarafından taranıyor olması

Dergilerde Index-Abstrakt Bilgileri

Dergilerin İndeks ve Abtrakt bilgisi başlığı altına gerçek anlamdaki indeksler taranmaya başladığı tarihler belirtilerek konulmalıdır. İndeks niteliği olmayan kaynaklar Listeleyen Diğer Kaynaklar gibi bir başlık altında verilebilir. Doğuş Üniversitesi Dergisi indeks ve abstrakt bilgisi örneği aşağıda verilmiştir:

Dergilerin Sayfalarına İndeks Diye Konulan Kaynaklar
Dergi editörleri ya da yayıncıları son yıllarda, deyim yerindeyse yayımladıkları derginin adını gördükleri her kaynağı indeks diye dergi sayfalarına koymaktadırlar. Bu çok yanlış bir uygulamadır ve editörler bir birlerine bakarak bu yanlışı kar topu gibi büyütmektedir. Araştırmacıları, yazarları yanıltmaktan başka bir işe yaramayan bu uygulamadan bir an önce vazgeçilmelidir. Dergilerin sayfalarına indeks diye konulan bazı kaynaklar:

• DergiPark (Dergi hosting sistemidir)
• Kütüphane Katalogları
• Yayıncı Listeleri
• Dergi Tanıtım Katalogları
• EBSCO A-to-Z (EBSCO veri tabanlarında yer alan dergilerin toplu listesidir)
• Toplayıcı (agrigator) Veri Tabanları vs.
• FriendFeed (Haberleşme ve paylaşım sistesidir)
• Google Scholar (İnternetteki akademik nitelikli kaynakları indekslemek amacındaki bri sistemdir)
• Ulrich’s Periodical Directory (Potansiyel aboneler için dergilere ait bilgileri derleyen bir kaynaktır)
• MedOANet (Akdeniz Ülkeleri Açık Erişim Ağıdır)
• Online Book Bank (Ne olduğunu ben de bilmiyorum)
• CrossRef (DOI kayıt ajansıdır)
• Lockss (Ücret karşılığı dergilerin yedeklerini saklayan bri sistemedir)
• JEL (Journal of Economic Literature'ın sınıflama sistemdir)
• Mendeley (Araştırma belgelerini paylaşmak ve yönetmek için kullanılan bir sistemdir)
• ProQuest (Firma adıdır)
• EBSCO (Fima adırdır)
• WorldCat (Dünyadaki kütüphanelerin kataloglarını tek bir arayüzden sunan bir sistemdir)

Akademik Dergilerde Dikkat Edilmesi Gereken Hususlar

Dergi editörleri, editörlük yaptığı dergileri ulusal ve uluslararası indekslerde yer alması için aşağıdaki hususlara dikkat etmeli ve dergilerinde uygulamalıdır:

1. Geçerli ISSN numarası
2. Dergiyi tanıtan ve güncel tutulan iyi bir künye sayfası
3. Derginin yayın alanının ve sınırlarının belirlenmesi
4. Kurulların, farkı kurumlardan ve uluslararası tanınırlığı olan kişilerden oluşturulması
5. Orijinal ve İngilizce dillerde başlıklar verilmesi
6. Yazar bilgilerinin (kurum, adres, e-posta v.b) belli bir düzende verilmesi
7. Makale geliş ve kabul tarihlerinin makalede belirtilmesi
8. Orijinal ve  İngilizce dillerde öz’ler verilmesi
9. Orijinal ve İngilizce dillerde anahtar kelimeler verilmesi
10. Makalelerin bilimsel usullere uygunluğuna dikkat edilmesi (IMRAD)
11. Kaynakçalar için belli bir stil kullanılması (APA, Harvard vb.),
12. Yılda en az iki sayı yayımlanması ve her sayısında en az 5 makaleye yer verilmesi
13. Belirtilen tarihlerde ve gecikmeden yayınlanması ve hedef kitleye ulaştırılması
14. Hakemli bir dergi olması ve değerlendirme sürecinin ayrıntılı olarak belirtilmesi ve uygulanması
15. İyi bir yazar rehberi (biçim, süreç, başvuru koşulları ve yazar haklarını içeren) hazırlanması
16. İyi bir hakem rehberi hazırlanması (değerlendirmede aynı ölçütlerin kullanımı için)
17. Makale gönderi ve işlem ücreti uygulanıp-uygulanmadığının açıkça ilan edilmesi
18. Etik kuralların belirlenmesi ve tavizsiz uygulanması
19. Birleşik sayı basımlarından kaçınılması
20. İndekslere istenilen biçimlerde ve yayımla birlikte üst veri ve içeriğin yüklenmesi
21. İçeriğe erişim biçiminin (açık erişim veya abonelik) anlaşılır şekilde ifade edilmesi
22. Politikaların belirlenmesi ve ilan edilmesi (lisans, arşivleme, intihal, vb.)
23. İndekslere başvuru için ortalama 2 yıl yayımlanması