TÜBİTAK ULAKBİM TR Dizin Genel Bilgilendirme

TÜBİTAK ULAKBİM'in 21.01.2016 tarihli aşağıda bir kopyası verilen bilgilendirme mesajında paylaştığı notlar üzerine bazı görüşlerimi paylaşmak istiyorum.

Mesajda paylaşılan hususların yazılı olarak iletilmesi önemi olmakla birlikte, bazı koşulların Türkiye adresli süreli yayınların yayın özgürlüğü ve Türkçe'yi ikinci plana itme yönünde bir potansiyele sahip olduğu ileri sürülebilir:

• Dergilerin Index-Abstract bilgileri nasıl ifade edilir?: ULAKBİM'in mesajında üzerinde durulan ve örneklerle açıklama yapılan bu husus çok önemlidir. Dergi editörleri ya da yayıncıları son yıllarda, deyim yerindeyse yayımladıkları derginin adını gördükleri her yeri (kütüphane kataloğu, yayıncı listeleri, dergi tanıtım katalogları, toplayıcı (agrigator) veri tabanları vs.) indeks diye dergi sayfalarına koymaktadırlar. Bu tutum yazarları yanıltmaktan, onlara ve dergiye zarar vermekten başka bir işe yaramamaktadır. Böylesi yaklaşımlar olsa olsa iş bilmezilik veya kötü niyetlilik olarak yorumlanabilir. Özellikle son yıllarda ülkemizdeki akademik teşvik olayları nedeniyle bu işin çığırından çıktığı da bir gerçektir. Ayrıca akademik teşvik sistemiyle öyle tanımlar getiriliyor ki anlamak ya da kabullenmek mümkün değil.
  
  Dergilerin Indeks ve Abtrakt bilgisi başlığı altına gerçek anlamdaki indeksler konulmalıdır. Bunlar dışındakiler Listelendiği Diğer Kaynaklar gibi bir başlık altında arzu edilirse verilmelidir. Peki dergi indeksi ne demektir? Hangi kaynaklar dergi indeksi sayılır ya da bu kapsamda sayılmalıdır?
  
  Dergilerin indekslendiği kaynakları şu şekilde tanımlayabiliriz ve bu tanıma uyanları dergi sayfalarındaki Indeks ve Abstrakt bilgisi başlığı altına koymalıyız :
  İndeks; 
  • daha önceden belirlenmiş kabul kriterleri olan, 
  • genel veya belli bir alanda kriterlere uyan dergilerin içeriğini tarayan, 
  • bu içeriği belli bir düzende kaydeden ve araştırmacılara sunan, 
  • taradığı dergilerin yayıncılarıyla doğrudan ticari ilişkisi olmayan, 
  • taranan içeriği kalıcı olarak barındıran, 
  • sürekli güncellenen  ve 
  • ilgili alandaki araştırmalarda rehber niteliğindeki kaynaklardır.
  ULAKBİM'in mesajında DOAJ'ın indeks olarak kabul edilmediği yönünde verilen örnek kabul edilemez bir yaklaşımdır. DOAJ Türkiye yardımcı editörlerinden biri olarak, bu konunun ULAKBİM ve ilgililer tarafından yeniden değerlendirilmesini şiddetle tavsiye ederim. DOAJ, vurguncu ve yırtıcı diye tabir edilebilecek kötü niyetli dergilere karşı oldukça katı kuralları olan ve ciddi bir değerlendirmenin ardından Açık Erişim dergileri indekslemek üzere kabul eden bir kaynaktır. DOAJ, geçtiğimiz yıl genişlettiği kriterleri doğrultusunda, uhdesindeki dergilerin tamamı elden geçirmektedir. Yeni kriterlere uymayanları indeks dışına atmaktadır. Bu hususta başvuru formuna bir göz atmak bile işin ciddiyeti hakkında fikir verecektir. DOAJ başvuru formundaki bilgileri baz alarak dergileri değerlendirilir. Bu değerlendirmede derginin içeriğinden, web sayfasına, kurullarında bulunan isimlere kadar derin bir değerlendirme yapar. Kısacası kaliteli bir indeks değerlendirmede ne gibi kriterleri uyguluyorsa DOAJ da benzer bir uygulama yapmakta ve bunda da oldukça hassas davranmaktadır.
• Uluslararası dergi nedir?: Bu başlık altında belirtilen "Dergide yer alan makalelerin, cilt bazında en az 1/3’ü yabancı dilde olmalı", ve "Derginin bir cildinde yayınlanan makale yazarlarının 1/3 yabancı yazarlardan oluşmalı" maddeleri Türkiye adresli dergiler açısından bir daha değerlendirilmelidir.  Kanaatimce bu koşullar Türkçe makalelerin yazılmasının ve Türkiye adresli dergilerin yayın özgürlüğü açısından ciddi bir müdahale niteliğindedir. Bu uygulamalar Türkiye adresli dergilerin belli başlı indekslere kabul edilmesinde koşul olmadığına göre, uluslararası sayılmasında da kriter olarak kabul edilemez. Kaldı ki önemli indekslerin kriterleri bellidir ve bu yönde bir kriter söz konusu değildir. Bir dergiyi uluslararası yapan içeriğinin ya da yayın kalitesinin uluslararası camia tarafından kabul görmesidir. Bunu da zaten gerek hakem heyeti, gerek editörleri, gerekse içeriği ile ortaya koyar. Bir derginin yayınladığı makalelerin dili baz alınarak uluslararasılık değerlendirmesi doğru değildir ve kabul edilemez.
  
  Dergi özgür olmalı, indeksleyecek kaynak, kurallarına uyuyorsa indekslemek üzere dergiyi kabul etmelidir. Makale dili ve yazarın milliyeti konusunun uluslararasılılıkla ilişkilendirilmesi bence doğru bir yaklaşım değildir. 20 yıldan fazla bir süredir dergi işi ile bir şekilde  uğraşıyorum. Görev aldığım dergiler geçmişi güçlü dergiler ve bunlara gönderilen yazıların neredeyse tamamına yakını yurt içindendir. Ancak makalenin dili hususu milliyete göre farklı değerlendirilebilir. Yine de derginin bir şeylere zorlanması bakımından doğru değildir. Yani dergi uluslararası olacağım diye farklı dilde makale yayımlamak zorun da bırakılmış olmaz mı? Bu koşulların diretilmesi durumunda Türk edebiyatı, Türk dili veya Türk hukuku gibi alanlardaki dergiler nasıl uluslararası dergi olacaktır?  
  
  Endişem, hali hazırda 76 milyonluk bir ülkede,  1.700 civarında akademik derginin yayımlanıyor ve bunlardan sadece 500 kadarının ULKABİM TR dizinlerinde yer alıyor olması. Bu 500 dergiden ne kadarı  "Dergide yer alan makalelerin, cilt bazında en az 1/3’ü yabancı dilde olmalı" ve "Derginin bir cildinde yayınlanan makale yazarlarının 1/3 yabancı yazarlardan oluşmalı"  kriterlerini karşılayıp uluslararası dergi statüsü alır merak ediyorum. Ayrıca bu maddelerin kaliteli içeriğe katkısı olur mu? Mesela, bu kriterlerle 64 yıldır yayımlanan ve önemli indekslerde yer alan Türk Kütüphaneciliği, 16 senedir editörlüğünü yaptığım Doğuş Üniversitesi Dergisi uluslararası dergi kriterlerini hayal bile edemezler herhalde. 
  
  Önemli olan husus, hakemlik sürecini tarafsız yürüten, kaliteli içerik sunan, kalitesi ile kendini ispatlamış EconLit, Engineering Index, Chemical Abstract gibi alan indekslerinde en azından birinde taranan dergilerin uluslararası dergi sayılmasıdır. Bir tanım yapacak olursak uluslararası dergiyi şu şekilde tanımlayabiliriz:
  
  
  Uluslararası hakemli dergi;
  • editörü ya da editör kurulu olan, 
  • dünyanın farklı ülke ve üniversitelerini temsil eden ve araştırmalarıyla alanında saygınlık kazanmış araştırmacı ya da öğretim üyelerinden oluşan bilim ya da danışma kuruluna sahip olan, 
  • bilimsel araştırmaların sonuçlarını en az iki hakem denetiminden geçirdikten sonra yayımlayan, 
  • en az bir alan indeksinde taranan,
  • her sayısında en az beş makale olan ve 
  • yılda en az iki defa yayımlanan yayın türüne denir.
   
  Özellikleri ise şu şekilde ifade edebiliriz:.
  - Editör ve hakem kurulu üyelerinin farklı ülkelerde aynı dili konuşan/yazan kişilerden oluşması.
  - Derginin, uluslararası düzeyde kabul edilirliği onaylanmış belirli bir resmi dili üzerinden yayın yapması.
  - Gönderilen makalelerin nihai yayımı konusunda, hakem raporlarının içeriği ve önerisine göre editör ya da editör kurulu tarafından nesnel ölçütlere göre karar verilmesi.
  - Derginin, yayın yapıldığı dili kapsayan alanda dünya genelinde okuyucuya periyodik olarak ulaştırılması.
  - En azından saygın bir alan indeksi tarafından taranıyor olması.
   
• TR Dizin’in, ÜAK Doçentlik Sınavı Başvuru Şartlarındaki durumu: TR dizini kapsamındaki dergilerin ÜAK tarafından kabul görmesi önemli bir gelişmedir ve çok geç alınmış bir karardır. Dergilerimizin değerlendirmelerde ikinci plana atılması, kaliteli makalelerin yurt dışı dergilere gönderilmesine neden olmaktadır. Başka bir deyişle bindiğimiz dalı kesmekten başka bir şey değildir. Bu sorunun bir miktar da olsa önüne geçilmesi bakımından  çok önemli bir karardır.
• TR Dizin ile DergiPark arasındaki fark nedir?: DergiPark uluslararası standartları destekleyen bir dergi yayımlama ve barındırma hizmeti olarak tasarlandı. ULAKBİM dergi yayıncılarını bu hususta çeşitli platformlarda bilgilendirdi. Ancak görünen o ki bu yeterli olmamıştır. Bunun bir indeks olmadığı ana sayfada belirgin olarak ifade edilmeli, tekrar tekrar ve kuvvetli bir şekilde her platformda bildirilmeli, hatta sayfasında indeks listesinde ısrarla tutanlara platformdan çıkarma, indekslerden çıkarma gibi yaptırımlar uygulanmalıdır.  

Sayın Editör,

Bu ileti, TÜBİTAK ULAKBİM TR Dizin kapsamında yer alan veya değerlendirilmek üzere başvuran dergi editörlerine, akademik teşvik ve ÜAK Doçentlik kriterlerine bağlı olarak gelen sorular kapsamında genel bilgilendirme amacıyla gönderilmektedir.

TR Dizin’in, ÜAK Doçentlik Sınavı Başvuru Şartlarındaki durumu

TÜBİTAK ULAKBİM TR Dizin kapsamında yer alan dergiler, Üniversitelerarası Kurul Başkanlığı (ÜAK) tarafından 2016 Ekim Dönemi Doçentlik Sınavı Başvurularından itibaren geçerli olacak Doçentlik Sınavı Başvuru Şartları’na dahil edilmiştir.

TR Dizin Kabul Dergi Listesine nasıl ulaşabilirim?

TR Dizin Kabul Dergi Listesi’ne http://cabim.ulakbim.gov.tr/tr-dizin/tr-dizinde-dizinlenen-dergi-listesi/ adresinden erişim sağlanmaktadır. Bu liste, 2015 yılında TR Dizin’de yer alan, 2016 yılında da derginin kriterleri sağlaması durumunda yer alması mümkün olan dergilerden oluşmaktadır.

Daha önce dergi listesinde dergi ismi vardı ancak yeni listede göremedim. Neden?

1. 2014 veya daha önceki yıllarda kabul olup, 2015 yılında sayılarının ULAKBİM’e iletimi sağlanmamış dergiler, gecikmeden dolayı kriterlere uygun olmadığı için Kabul listesine dahil edilmemiştir.
2. TR Dizin kapsamında dizinlenen dergiler de kriterler doğrultusunda ara değerlendirmeye tabii tutulmakta, eksik ve kriterlere uyumsuzluğu durumunda, dergi editörlüğüne bilgi verilerek eksikliklerin devamı halinde dizinden çıkarılabilmektedir.

Geçmiş yıllarda TR Dizin’de yer alan dergi ve makale kayıtlarına nasıl ulaşabilirim?

http://uvt.ulakbim.gov.tr/uvt/ adresinden tarama yaparak TR Dizinde kabul dergilerde yer alan makalelere erişim sağlanabilmektedir.

TR Dizin Dergi Değerlendirme Kriterlerine nasıl erişebilirim?

TR Dizin adıyla 5 ayrı konu veritabanında dizinlenmek üzere başvuran dergilerin kabulü veya dizinlenen dergilerin sürekliliği için TR Dizin Dergi Değerlendirme Kriterleri’ne uygunluğu şarttır. Kriterlere http://cabim.ulakbim.gov.tr/tr-dizin/tr-dizin-dergi-degerlendirme-kriterleri/ adresinden erişim sağlayabilirsiniz.

Derginizin güncel bilgileri, elektronik kopya ve hakem raporlarının yüklenmesi, durum takibi için odis.ulakbim.gov.tr adresinde yer alan Online Dergi İzleme Sistemi’ni (ODİS) kullanmanız gerekmektedir.

Kriterler gereği basılı olarak yayınlanan dergilere ait sayıların, ayrıca 1 basılı kopyasının da posta ile iletilmesi gerekmektedir.

Dergi isim değişikliği durumunda TR Dizin için ne yapmam gerekir?

Son dönemde ulusal dergilerde sıkça rastlanan isim değişiklikleri ile bu konuda da hatırlatma yapılmasına ihtiyaç duyulmuştur. Derginin farklı bir isimle yayınlanmaya başlaması durumunda; değişikliğin yapıldığı yıl, cilt, sayı ile ODIS’te yeni bir kayıt açılarak başvuruda bulunulmalıdır. Gerek ODIS, gerek TR Dizin ve diğer veri tabanlarında, dergi, ilgili yıllar altında yayınlandığı isimle yer alır. İsim değişikliği ile eski kayıtlarda değişiklik yapılmaz, yapılmamalıdır.

TR Dizin ile DergiPark arasındaki fark nedir?

DergiPark ve TR Dizin ULAKBİM’in birbirinden farklı hizmetleridir. DergiPark, dergi yayımlama ve editöryal sürec-çlerin elektronik ortamda gerçekleştirmese imkan veren, dergi yönetim ve dergi barındırma hizmetidir. DergiPark, bir dizin değildir.

TR Dizin ise, konu uzmanları ve akademisyenlerden oluşan komiteler ile uluslararası geçerliliği olan dergi değerlendirme kriterlerine göre seçilen dergilerden oluşan bir dizindir.

Dergilerin Index-Abstract bilgileri nasıl ifade edilir?

Derginin indekslenme bilgilerinin doğru olmasına dikkat edilmelidir. Yapmış olduğumuz değerlendirmeler esnasında indekslerin yanı sıra;

• derleme veri tabanları [örn. EbscoHost, ProQuest, vb]
• katalog [örn. Süreli Yayınlar Kataloğu],
• başvuru ve değerlendirme sistemleri [örn. ULAKBİM ODIS-(ULAKBİM TR Dizin kapsamında yer almak üzere ve değerlendirmenin yapıldığı sistem)],
• barındırma ve süreç yönetimi hizmetleri ile rehber niteliği taşıyan platformlar [örn. ULAKBİM DergiPark, ULRICH’s Periodical Directory vb.] ile
• Açık erişim veri tabanları’nın (örn. Doaj v.b.)

da listelendiği görülmektedir.

Sonuç olarak;

• Uluslararası WoS (SCI, SSCI,A&HCI), Scopus gibi genel konulu atıf indeksleri,
• Sociological Abstract, Psychological Abstract, Library and Information Science Abstract, ERIC, Index Medicus/Medline, Geobase, PsycInfo, IndexCopernicus, Chemical Abstracts, Food Sciences and Technology Abstracts, MathSci, Biological Abstract, CAB, Engineering Index, gibi uluslararası alan indeksleri,
• TR Dizin Sosyal ve Beşeri Bilimler Veri Tabanı/Tıp Veri Tabanı/Yaşam Bilimleri Veri Tabanı/ Mühendislik ve Temel Bilimler Veri Tabanı/Hukuk Veri Tabanı gibi ulusal alan indeksleri örneği olarak,

seçimli dergi kabul eden, kriterleri olan indekslerin derginin indekslenme bilgilerinde yer alması gerekir.

Dizinler dışında kalan ve online erişimi amaçlayan veri tabanlarının bilgileri ayrıca belirtilebilir.

Derleme veri tabanları veya açık erişim sistemleri ile değerlendirmeye tabii tutularak seçimli dergi kabul eden indeksler farklı kategoriler olarak değerlendirilmelidir. Veri tabanları, katalog, sistemler, rehberler vb. nin indeksleme bilgilerinde yer almaması gerekmektedir.

Alan İndeksi Nedir?

Alan indeksi, belirli bir konu alanında, seçim kriterleri ile yayın kabul eden ve yayınların bibliyografik bilgilerinin verildiği (makalelerin/kitapların/tezlerin künyelerinin ve kimi zamanda özetlerinin yer aldığı) ve dizinler anlaşılmalıdır.

Uluslararası dergi nedir?

TÜBİTAK ULAKBİM Veri Tabanları Komiteleri tarafından bir derginin uluslararası olması için önerilen kriterler aşağıdaki gibi sıralanabilir.

• Dergi, uluslararası veri tabanlarından/dizinlerden erişilebilir olmalı,
• Makalelerin yabancı dilde öz’ü olmalı,
• Dergide yer alan makalelerin, cilt bazında en az 1/3’ü yabancı dilde olmalı,
• Derginin bir cildinde yayınlanan makale yazarlarının 1/3 yabancı yazarlardan oluşmalı, (Uluslararası yazar katkı oranı)
• Makalenin yurtdışı adresli kabul edilebilmesi için yazar adresi yurtdışı olmalıdır.

ULAKBİM TR Dizin web sayfası: http://cabim.ulakbim.gov.tr/tr-dizin/

ULAKBİM TR Dizin iletişim: vt@ulakbim.gov.tr

Bilgilerinize saygılarımızla sunarız.

Sibel TABANLIOĞLU

Uzman

Cahit Arf Bilgi Merkezi
TR Dizin

YÖK Binası B5 Blok Bilkent

06539 ANKARA

T +90 312 298 9217

F +90 312 298 9393

www.ulakbim.gov.tr

sibel.tabanlioglu@tubitak.gov.tr